| ۶۹ بازديد
مزاج شناسی 1 - عناصر، طبع ها، اخلاط چهارگانه
مزاج ها و طبع ها
شناسایی طبع یا مزاج شناسی از جمله مباحثی است که نه تنها در طب سنتی ایران بلکه در سایر طب های سنتی جهان مثل طب سنتی چینی، رومی، یونانی و هندی نیز دیده می شود. از این رو شناسایی مزاج و پرداخت به آن در طول زندگی یکی از مهم ترین و کاربردی ترین شیوه ها برای حفظ سلامت، تندرستی و نشاط عمومی بدن است.
شناسایی ویژگی ها و خصوصیات بدنی و پرداخت به آنها نقش بزرگی در عملکرد صحیح و مناسب اندام ها و اعضای درونی بدن از قبیل مغز، دستگاه اعصاب، دستگاه گوارش، کلیه ها و دیگر اعضای بدن دارد.مصرف مواد غذایی مناسب و همسو با مزاج و طبع افراد کمک می کند تا ما در زندگی کمتر با اختلال ها، بیماری ها و تنش های جسمی و روحی روبه رو شویم و در مقایسه با افراد دیگر سلامت بیشتری داشته باشیم. با مطالعه این مطلب، می توانید تا حدود زیادی با انوع مزاج و طبع خود آشنا شوید. اگرچه برای شناسایی دقیق تر و مطمئن تر مزاج و طبع بدن توصیه می کنیم با یک متخصص طب سنتی در این زمینه مشورت کنید.
مزاج، بنیاد اساسی پزشکی سنتی ایران است. پزشکان قدیم با ممارست و تبحری که در شناختن مزاج ها داشتند، دخالت وضع مزاجی را، از موی سر تا ناخن پا در هر یک از بیماری ها رصد کرده و معیار تشخیص و درمان کلیه بیماری‌ها را، توجه به مزاج اصلی و عارضی بیماران قرار داده بودند.
به علتِ همین تمرین مداوم، منشأ اختلالات و عوارض بدن را به سهولت درمی‌یافتند. در کتب طب قدیم، فصول و ابواب مفصل جداگانه‌ای در خصوص این علایم تحت عنوان سوء مزاج سرد و سوء مزاج گرم شرح داده شده است.
علت موفقیت پزشکان قدیم در تشخیص و درمان بیماری‌ها، طبقه‌بندی امراض بر اساس مزاج، گرمی و سردی و به اصطلاح پزشکی جدید (ازدیاد و نقصان میزان سوخت و ساز پایه) بود.
اگر هر انسانی بر طبق طبع و مزاج خویش غذا میل کند، کم تر بیماری به سراغ او خواهد آمد. شناخت طبع بر هر فردی لازم و ضروری است و از طریق آن، می توان بسیاری از مشکلات که معمولاً برای انسان پیش می آید پیشگیری کرد.
انواع مزاج‌ها
براساس طبیعیات قدیم، جهان نظام طبیعت بر پایه 4 عنصر اصلی آفریده شده است که عبارتند از: آتش، هوا، آب و خاک. این چهار عنصر در بدن انسان به 4 خلط (اخلاط اربعه: صفرا، دم، بلغم و سودا) تبدیل می‌شوند و هر یک تاثیرات خاصی در بدن انسان ایجاد می‌کند.
بر اساس طب سنتی 9 نوع مزاج کلی وجود دارد:
-
مزاج معتدل
-
مزاج سرد
-
مزاج گرم
-
مزاج تر
-
مزاج خشك
-
مزاج گرم وتر
-
مزاج گرم وخشك
-
مزاج سرد وتر
-
مزاج سرد وخشك
علائم مزاج گرم وتر (دموی)
افراد با این مزاج پوست نرم، مرطوب و گرمی دارند، منافذ پوستی درشتی دارند که از علایم منافذ درشت خوب عرق کردن است. رگهای دست آشکار و برجسته است، رنگ پوست گندم‌گون یا گلگون است رنگ چشم (سفیدی) با گرایش قرمز است، رنگ مردمک میشی تیره و سیاه است موی سر: درشت و قابل انعطاف و دارای پیچ درشت است، رنگ مو: سیاه خرمایی تیره و روشن و معمولاً پر مو هستند.
مزه دهان، شیرینی صبحگاهی است، دهانشان کم رطوبت است و کم تشنه می‌شوند. اشتهای زیاد و خوراک خوبی دارند، توان هضم غذا بسیار بالاست نفخ معده ندارند، یبوست ندارند، گرایش به شیرینی کم دارند و گرایش به شوری هم بسیار اندک است. گرایش به ترشی کم دارند. بوی بد دهان ندارند، بوی بد مدفوع ندارند، قار و قور شکم ندارند تمایل به سردی‌ها ندارند ولی تمایل به گرمی‌ها اندکی دارند.
افراد دموی باید غذاهای خنک و سردی مثل آش انار، آش آلو، آب زرشک خیار، مرکبات و ماست و… مصرف کننده تا حرارت بدن تعدیل شود. اگر فرد دموی همراه با غذای گرم مثل شیرینی‌جات از مواد و اغذیه سرد استفاده نکند دچار جوش و خارش بدن، گر گرفتگی، بیقراری، کهیر، سوزش ادرار، سوزش سر دل، و آفت دهان خواهد شد.
علائم مزاج گرم و خشک (صفراوی)
افراد با این مزاج دارای پوستی خشک و بدون رطوبت، دارای منافذ پوستی درشت، رگهای دست گاهی آشکار و گاهی پنهان هستند، رنگ پوست گرایش به زردی دارد، سفیدی چشم سفید با گرایش زرد است، مردمک چشم میشی روشن است، موی سر، خشک و ضخیم و برجسته است، رنگ مو، سیاه و خرمایی است و صفراوی ها غالباً کم مو هستند.
مزة دهان تلخ صبحگاهی است، غالباً دهان خشک و تشنه است، افراد صفراوی کم اشتها هستند، توان هضم غذا بالاست، نفخ معده ندارند، یبوست ندارند، گرایش به شیرینی و شوری هم ندارند. افراد صفراوی غالباً گرایش به ترشی دارند، بوی بد دهان ندارند، بوی بد مدفوع ندارند، قار و قور شکم ندارند، تمایل به سردی‌ها دارند و از گرمی‌ها گریزانند.
افراد صفراوی غالباً در اثر حجامت تعدیل مزاج یافته و رنگ و رویی به مراتب روشن‌تر از قبل خواهند داشت، اشتهای آنان با حجامت افزایش می‌یابد و در صورت تکرار حجامت فربه و چاق خواهند شد.
علائم مزاج سرد وتر (بلغمی)
افراد با این مزاج دارای پوستی نرم و مرطوب، غالباً سرد، با منافذ ریز ( تعرق کم) و رگهای پنهان هستند، رنگ پوست سفید، سفیدی چشم، سفید بی‌حال، مردمک آبی و روشن دارای موهای نرم و نازک و لخت با رنگ زرد، بور و خرمایی روشن و سفید و غالباً افراد بلغمی بی‌مو هستند.
دهانی بی‌مزه، مرطوب و پر آب دارند، اشتهای زیاد و خوراک فراوان دارند، توان هضم غذا در آنان کم است، معده نفاخی دارند، گاهی یبوست دارند و گرایش به شیرینی و شوری دارند به میزان زیاد.
گرایش به ترشی و بوی بد دهان ندارند، بوی بد مدفوع ندارند، قار و قور شکم دارند، تمایل به سردی‌ها ندارند و در عوض تمایل به گرمی‌ها به شدت در آنان وجود دارد.
اگر بلغمی در سر اضافه شد بلاهت و حماقت ایجاد می‌کند که در اثر افزایش سردی در سر است، تمام داروهای افزایش حافظه گرم هستند، اوج سردی در مغز آلزایمر پدید می‌آورد. (البته سرد و خشک)
افراد بلغمی نباید سردیجات را به تنهایی میل کنند ( همراه با گرمی میل شود)
روغن نباتی، کره گیاهی، نوشابه، برنج، گوشت گاو، سوسیس و کالباس و فرآورده‌های این چنینی بلغم‌زا هستند و همه افراد به خصوص بلغمی‌ها باید از این گونه مواد باید پرهیز کنند.
علائم مزاج سرد و خشک (سوداوی)
افراد با این مزاج پوست خشک و بدون رطوبت و دارای منافذ متوسط، رگهای دست پنهان هستند، رنگ پوست تیره است، رنگ چشم (سفیدی) سفید تیره است. رنگ مردمک میشی و قهوه‌ای است. موی سر، خشک و ضخیم یا مجعد است، رنگ مو، سیاه مات و جوگندمی است و فرد سوداوی معمولاً کم مو است.
مزه دهان صبحگاهان شور مزه است و دهان، خشک و کم آب است، اشتها زیاد، ولی خوراک کم است، توان هضم غذا بسیار کم است، نفخ معده فراوان دارند، یبوست دارند، گرایش به شوری و شیرینی دارند، گرایش به ترشیی ندارند، بوی بد دهان ندارند، بوی بد مدفوع، ندارند، قار و قور شکم دارند، تمایل به سردی‌ها ندارند و تمایل به گرمی‌ها دارند.
سودا چون سرد و خشک است افراد سوداوی باید از غذاهای سرد و خشک پرهیز کنند و در عوض از غذاهای گرم وتر مثل عسل استفاده نمایند. غذاهای سرد و خشک مثل برنج که بدن را با افت رطوبت مواجه می‌کند، مهم‌ترین عامل یبوست است (به خاطر دفع رطوبت.)
در کتاب‌های طبی قدیمی چنین آمده است:
«اگر طبیب بتواند شخص سوداوی مزاج را راضی کند هنر کرده است»
«اگر طبیب بتواند شخص سوداوی مزاج را راضی کند هنر کرده است»
نوروز 1402 خورشیدی مبارک - سفارش شرف شمس
طب کل نگر، طب مکمل و جایگزین، طب سنتی 1